پنل علمی «حقوق بشر شرقی از آیینه تاریخ و تمدن» با هدف بررسی چالش‌ها و ظرفیت‌های تاریخی تمدن‌های شرقی برای بازطراحی یک نظام حقوقی مستقل و مکمل حقوق بشری، ذیل پیش همایش تخصصی «حقوق بشر شرقی: از نظریه تا عمل» برگزار شد.
اطلاعات کلی
گزارش سخنرانی‌ها
دکتر الویری سخنان خود را با تأکید بر اهمیت تاریخ اجتماعی شرق باستان آغاز کرد و این حوزه را منبعی ارزشمند برای تدوین حقوق بشر شرقی دانست. وی اشاره کرد که ظرفیت‌هایی در تمدن‌های شرقی وجود داشته که حتی بدون درنظرگرفتن آموزه‌های اسلامی، می‌توانست مبنای یک نظام حقوقی جامع قرار گیرد. دکتر الویری با تحلیل جشن‌های باستانی، به‌ویژه جشن سده، نشان داد که این آیین‌ها نه‌تنها بازتابی از فرهنگ و تمدن شرق بودند، بلکه بر مشارکت و حقوق جمعی تأکید داشتند. او تأکید کرد که تاریخ اجتماعی، برخلاف تاریخ‌نگاری متمرکز بر قله‌ها و فرمانروایان، به زیست روزمره و توده مردم توجه دارد و از این منظر، می‌تواند الهام‌بخش نظام حقوق بشر شرقی باشد. همچنین، او به نظام ساتراپ‌ها در ایران باستان اشاره کرد و توضیح داد که این ساختار، سازوکاری برای جلوگیری از استثمار و تعدی به حقوق مردم فراهم کرده بود. این مثال‌ها از نظر دکتر الویری، نشان‌دهنده عمق توجه تمدن‌های شرقی به حقوق جمعی و عدالت اجتماعی بودند.
در ادامه، دکتر فلاح‌زاده با محور قراردادن نقد اعلامیه جهانی حقوق بشر، بر این نکته تأکید کرد که این متن در فضای فکری و فرهنگی خاص غرب مدرن تدوین شده و در نتیجه، با بسیاری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های غیرغربی همخوانی ندارد. وی اشاره کرد که این اعلامیه فاقد هرگونه اشاره به حقوق الهی و حقوق طبیعت است و به طور کامل بر حقوق فردی انسان متمرکز شده است. از نگاه او، این نگرش سکولار، باعث شده تا اعلامیه نتواند نیازهای معنوی و فرهنگی جوامع شرقی را پاسخ دهد. دکتر فلاح‌زاده با انتقاد از نگاه انسان‌انگارانه این اعلامیه، توضیح داد که در واقعیت، انسان‌ها از نظر جنسیت، موقعیت اجتماعی، و دیگر عوامل تفاوت‌های بسیاری دارند که باید در تعیین حقوق و مسئولیت‌های آن‌ها لحاظ شود. او همچنین به نقش کلیدی مسئولیت اجتماعی در کنار حقوق فردی اشاره کرد و بیان داشت که حقوق بشر شرقی باید با تأکید بر مسئولیت‌پذیری، توازنی میان حقوق فردی و جمعی ایجاد کند. او در نهایت پیشنهاد کرد که برای تحقق این هدف، باید متون شرقی شناسایی شوند، اطلاعات حقوقی استخراج شوند و گفتمان حقوق بشر شرقی به‌صورت بین‌المللی تبلیغ شود.
دکتر منتظرالقائم سخنان خود را به بررسی مفهوم آزادی و حقوق مخالفان در نهج‌البلاغه اختصاص داد. او با استناد به سخنان و عملکرد امام علی (ع)، تأکید کرد که ایشان حتی در مواجهه با مخالفان سیاسی و عقیدتی، کرامت انسانی و آزادی بیان را محترم می‌شمردند. او نمونه‌هایی از رفتار امام علی (ع) با خوارج ارائه داد و نشان داد که ایشان تا زمانی که مخالفان به خشونت متوسل نمی‌شدند، با مدارا و احترام با آن‌ها رفتار می‌کردند. همچنین، او توضیح داد که در مواردی که مخالفان به جنگ یا آشوب متوسل می‌شدند، امام ابتدا با آنان مذاکره می‌کردند و تنها در مواردی که مذاکره نتیجه نمی‌داد، وارد جنگ می‌شدند. این رویکرد، به گفته دکتر منتظرالقائم، الگویی مهم برای طراحی نظام حقوق بشر شرقی است که بتواند آزادی‌های فردی و اجتماعی را در کنار مسئولیت‌ها و تکالیف اجتماعی ترویج کند.
دکتر سنگاری با تمرکز بر شواهد تمدنی و باستان‌شناسی، به تحلیل نقش تمدن‌های شرقی در طراحی نظام‌های حقوقی پرداخت. او تفاوت میان امپراتوری‌های آشور و بابل را به‌عنوان نمونه‌ای تاریخی مطرح کرد و بیان داشت که درحالی‌که آشور به‌عنوان نمادی از خشونت و نابودی نظام‌مند شناخته می‌شود، بابل با قانون‌نامه حمورابی نظم و عدالت اجتماعی را ترویج داد. دکتر سنگاری توضیح داد که این قانون‌نامه، نخستین تلاش ثبت‌شده بشر برای ایجاد نظم حقوقی و اجتماعی بوده و می‌تواند الگویی برای گفتمان حقوق بشر شرقی باشد. او همچنین به شواهد دیگری از تمدن‌های باستانی شرق اشاره کرد که نشان‌دهنده وجود نظام‌های پیشرفته حقوقی و اجتماعی در این تمدن‌ها بوده است.
این نشست با تأکید بر اهمیت طراحی گفتمان حقوق بشر شرقی به پایان رسید. سخنرانان در پایان تأکید داشتند که این گفتمان باید بر پایه ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی و الهیاتی شرق تدوین شود و بتواند به‌عنوان گفتمانی مستقل و مکمل در مقابل گفتمان غربی ایفای نقش کند. گفتمان مزبور می‌تواند با ترویج عدالت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و توازن میان حقوق فردی و جمعی، راه‌حل‌های مؤثری برای چالش‌های جهانی ارائه دهد. سخنرانان همچنین بر اهمیت تولید ادبیات تخصصی، گفتمان‌سازی بین‌المللی، و ایجاد اجماع میان جوامع شرقی برای تحقق این هدف تأکید کردند.
شایان‌ذکر است که پنل فوق با بحث و تبادل نظر علمی و طرح سؤالاتی از سوی حاضران و پاسخ اساتید به پایان رسید.