پنل علمی «حقوق بشر شرقی از دریچه فرهنگ و ادبیات ایران زمین» با هدف بررسی ظرفیت‌های ادبی ایران به‌عنوان یکی از سردمدار ادبیات مشرق زمین در جهت تکوین و توسعه نظام بین‌المللی حقوق بشر، ذیل پیش همایش تخصصی «حقوق بشر شرقی: از نظریه تا عمل» برگزار شد.
اطلاعات کلی
گزارش سخنرانی‌ها
دکتر روح‌اللهی امیری سخنرانی خود را با بررسی مفهوم حقوق فردی و جمعی آغاز کرد و سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک را به‌عنوان یکی از متون بنیادین در اندیشه سیاسی ایران به‌منظور تبیین مفاهیم فوق معرفی نمود. وی تأکید کرد که این اثر از تاریخ گذشته ایران بهره گرفته و اصول حکمرانی را بر اساس رویدادهای تاریخی استخراج کرده است. در همین راستا، ایشان ضمن متمایز دانستن حقوق فردی و شهروندی از حقوق بشر، حقوق شهروندی را رابطه‌ای دوطرفه میان فرد و حاکمیت دانست، درحالی‌که حقوق بشر فراتر از مرزهای ملی تعریف می‌شود. دکتر روح‌اللهی امیری همچنین از جایگاه عدالت و امنیت در نگرش خواجه نظام‌الملک صحبت به میان آورد و بیان داشت که وی عدالت را پایه حکمرانی معرفی می‌کند و تأکید دارد که حق مردم در دسترسی به عدالت و رفاه باید تضمین شود. ایشان در ادامه، مبحث نظارت بر کارگزاران حکومتی را مورد بررسی قرار داد و از نگاه خواجه، مبارزه با فساد و نظارت بر کارگزاران را از عوامل اساسی حکمرانی مطلوب دانست. نکته بعدی مطرح در سخنان دکتر روح‌اللهی امیری، ارتباط میان حکمرانی و دین در اندیشه خواجه بود. ایشان در همین راستا بیان داشت که پیوستاری میان عدالت اجتماعی و اصول دینی وجود دارد و خواجه رعایت عدالت را عاملی برای کسب مشروعیت حاکمان معرفی می‌کند. وی در نهایت، ضرورت شنیدن صدای مردم از نگاه خواجه را مورد بررسی قرار داد و یکی از مهم‌ترین نکات سیاست‌نامه را، نقد واسطه‌هایی مانند پرده‌داران بیان نمود که مانع ارتباط مستقیم مردم با حاکمان می‌شوند.
پس از ایشان، دکتر ربانی به جایگاه زبان فارسی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم دیپلماسی فرهنگی پرداخت و تأکید کرد که زبان فارسی در مناطق مختلف از شبه‌قاره هند تا آسیای جنوب شرقی نقشی محوری در انتقال مفاهیم عدالت، حقوق بشر و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز داشته است. وی اشاره کرد که شاعران ایرانی از دیرباز بر مفهوم وحدت انسانی تأکید داشته‌اند و آثار آنان همچون سعدی، مولانا و فردوسی می‌توانند در دیالوگ‌های جهانی درباره حقوق بشر به کار گرفته شوند. دکتر ربانی سپس از تأثیر شعر فارسی بر هویت فرهنگی دیگر ملت‌ها صحبت به میان آورد و نمونه‌هایی از نفوذ ادبیات فارسی در هند، مالزی و بالکان را ارائه داد که نشان می‌دهد ادبیات فارسی نقش مؤثری در گسترش ارزش‌های انسانی داشته است. ایشان در ادامه، ترجیح صلح بر جنگ در ادبیات فارسی را برجسته نمود و یکی از شاخصه‌های مهم شعر فارسی را توصیه به عدالت، پرهیز از خشونت و ترویج صلح دانست. به‌عنوان نمونه، سعدی در گلستان و بوستان مفاهیمی را مطرح کرده که امروزه در اسناد بین‌المللی حقوق بشر نیز مشاهده می‌شوند. دکتر ربانی سپس ادبیات را به‌عنوان ابزاری در جهت تغییر نگرش‌های حقوقی معرفی نمود و تأکید کرد که ادبیات، به‌ویژه شعر فارسی، ظرفیت تغییر نگرش‌های بین‌المللی را دارد و می‌توان از آن برای ارائه یک الگوی شرقی از حقوق بشر بهره برد.
در نهایت، دکتر میرباقری فرد، سخنان خود را با تأکید بر نقش منابع وحیانی و معارف اسلامی در شکل‌گیری ادبیات فارسی آغاز کرد و بیان داشت که ادبیات فارسی یکی از غنی‌ترین منابع در حوزه حقوق انسانی است. ایشان با نقد رویکردهای رایج در حقوق بشر بیان داشت که حقوق بشر مدرن عمدتاً ناظر بر زندگی مادی انسان است، درحالی‌که ادبیات عرفانی بر بعد معنوی انسان نیز تأکید دارد. دکتر میرباقری فرد سپس با اشاره به آرای ابن عربی، بیان داشت که وی مفهوم انسان را به‌عنوان خلیفه الهی تبیین کرد و نشان داده است که این نگاه می‌تواند زمینه‌ساز ارائه یک نظام حقوقی جامع‌تر می‌شود. وی در ادامه با استناد به اشعار سعدی و مولانا بیان کرد که نگاه عرفانی می‌تواند چارچوب جدیدی برای تعریف حقوق بشر ارائه دهد که فراتر از چارچوب‌های مدرن باشد. دکتر میرباقری فرد در نهایت، ضرورت بازتولید ادبیات حقوق بشری بر مبنای ادبیات فارسی را پیشنهاد داد و بیان داشت که تلفیق دانش حقوق و ادبیات فارسی می‌تواند به ایجاد یک منشور بومی برای حقوق بشر کمک کند که برآمده از منابع ایرانی-اسلامی باشد.
شایان‌ذکر است که در مجموع این پنل نشان داد که ادبیات فارسی، به‌ویژه در متون کلاسیک، ظرفیت بالایی برای ارائه نگرشی متفاوت و عمیق‌تر نسبت به حقوق بشر دارد. از سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک گرفته تا اشعار سعدی و اندیشه‌های عرفانی ابن عربی، همگی می‌توانند پایه‌های یک نظریه بومی و شرقی در حقوق بشر را تشکیل دهند. همچنین سخنرانان بر لزوم بهره‌گیری از ادبیات فارسی در جهت توسعه دیپلماسی فرهنگی کشور، بازتولید مفاهیم حقوق بشر و بهبود نگرش‌های بین‌المللی در زمینه مذکور تأکید کردند.
شایان‌ذکر است که پنل فوق با بحث و تبادل نظر علمی و طرح سؤالاتی از سوی حاضران و پاسخ اساتید به پایان رسید.